بوی فصل امتحان آید همی
نویسنده: سید حمید رضا رئیس السادات چاپ پست الکترونیکی- منتشرشده در مقالهها
- خواندن 5847 بازدید
همزمان با آغاز فصل امتحانات، بسیاری از دانش آموزان، با احساس ناخوشایندی مواجه می شوند كه با نشانه هایی چون تشویش ، وحشت و دلهره همراه است. این حالت در برخی افراد با لرزش در صدا، تعریق، تپش قلب، تنگی و كوتاهی نفس، لكنت زبان و خشكی دهان شروع می شود و بسته به میزان پیشرفت آن به ناراحتی های گوارشی، حالت تهوع و گاه كاهش سیستم دفاعی بدن می انجامد. این حالات نمادی از بروز «اضطراب امتحان» است.
اگر بپذیریم که هدف اصلى از امتحان گرفتن ، ایجاد علاقه و انگیزه بیشتر براى یادگیرى بهتر ، ارزیابى میزان پیشرفت دانش آموزان و اصلاح روش هاى تدریس آموزگاران است ، على الاصول نباید موجب ترس و دلهره بچه ها شود . تنها دانش آموزانى از امتحانات و آزمون هاى کلاسى نگران و مضطرب مى شوند که نسبت به توانایى ها و عملکرد خود در طول ترم اعتماد و اطمینان کافى نداشته باشند .
ابتدا لازم است بین انواع اضطراب امتحان تفاوت قائل شویم. به این ترتیب كه اگر اضطراب دانش آموزان نتیجه عدم آمادگی برای امتحان باشد، واضح است كه این واكنش، طبیعی و منطقی است و می تواند موجب احساس مسئولیت و برنامه ریزی بیشتر برای امر آموزش و یادگیری شود. ولی اگر دانش آموزان با وجود مطالعه كافی و داشتن آمادگی برای امتحان، هنوز هم دچار استرس و نگرانی هستند، واكنش آنها غیرمنطقی و ناتوان كننده تلقی می شود.
به این ترتیب از آن جایی كه اگر نگرانی از امتحان، از حد اعتدال خارج شود از توانایی ذهن آدمی می كاهد و اگر این حالت درمان نشود به یكی از دلایل اصلی افت تحصیلی مبدل می شود، لازم است علل و عوامل به وجود آورنده ی اضطراب امتحان به خوبی شناخته شوند و راه كارهای مناسبی برای رفع آن ارائه شود.
انواع اضطراب امتحان
الف) اضطراب تسهیل کننده یا تسریع کننده: (طبيعي)
به اضطراب کم و یا در حد معقول که موجب تلاش بیشتر برای کسب موفقیت میشود و نتیجه بهتری را عاید فرد میکند، اضطراب تسهیل یا تسریع کننده اطلاق میشود.
نشانهها یا علایم اضطراب تسهیل یا تسریع کننده:
-
- فرد به خاطر مرور کردن درسهایش دچار هیجان میشود.
- خودش را در اتاقش حبس میکند و مشغول درس خواندن میشود و به کوچکترین مزاحمت اعتراض میکند.
- به شیوهی خاصی درسهایش را مرور میکند، مثلاً با صدای بلند درس میخواند در اتاق راه میرود و یا دراز میکشد.
- به درخواستهای اطرافیان توجه نمیکند یا در مقابل خواستهها با اعتراض میگوید که درس دارد.
- کم غذا یا نسبت به غذایی بیمیل میشود.
ب) اضطراب ناتوان کننده (غير طبيعي)
اضطراب ناتوان کننده دلهره و تشویش شدیدی است که یا خود فرد دارد و یا اطرافیان آن را در فرد تشدید میکنند. اضطراب شدید اثر منفی روی عملکرد فرد میگذارد، زیرا با متأثر و درگیر کردن ذهن، زمینه فراموشیهای زودگذر و خطاهای ادراکی را فراهم میکند.
نشانههای اضطراب ناتوانکننده:
-
-
-
- فرد به خاطر مرور درسهایش دچار هیجان بیش از حد میشود.
- دارای دلشوره و دلبهم خوردگی (احساس پروانه در شکم) است.
- هنگام مرور درسهایش دستپاچه و عجول است.
- از اینکه هر چه میخواند، چیزی نمیفهمد نالان است.
- از گرفتن نمرهی کمترس و وحشت دارد.
- هنگام درس خواندن، ناخنهایش را میجود، پوست لب را میکند یا با موی سرش بازی میکند.
- بیاشتهاست و نمیتواند غذا بخورد.
- حالت تهوع دارد.
- گریان است و بهانهگیریهای بیدلیل دارد.
- ناراحتيهاي گوارشي، آشفتگي معده، سرگيجه، بياشتهايي، حالت تهوع
- تپش قلب، بيخوابي، تنگي و كوتاهي نفس
- لرزش در صدا، ضعف، عرق كردن كف دست
- لكنت زبان، خشكي دهان
-
-
عوامل بوجود آورنده اضطراب امتحان
-
-
- عوامل فردي
- عوامل خانوادگي
- عوامل مربوط به مدرسه
-
عوامل فردي:
- انتظاربيش از حد از خود و ضعف اعتماد به نفس: گاهی انتظارات فرد از خود، بیش از تواناییهای اوست. به عنوان مثال، يك دانش آموز متوسط، دائماً در پي كسب معدل ۲۰ براي رقابت با دانشآموز ممتاز مدرسه است و چون به اين هدف نميرسد، دچار ضعف اعتماد به نفس و اضطراب ميگردد.
- عدم باور مثبت نسبت به موفقيت: گاهي دانش آموزان عليرغم تلاش براي خواندن و ياد گرفتن، مرتب با خود و ديگران مطرح مي كنند كه چه فايده، انقدر سخته كه مي دونم موفق نميشم!
- رقابت بيش از حد: زمانی است که دانشآموزان در مدرسه و یا فرزندان در خانه برای برتری یافتن بر یکدیگر و نه پيشرفت و موفقيت، به رقابت بپردازند.
- عدم آمادگي و برنامه ريزي لازم : هنگامی که فرد به علت نداشتن برنامهریزی درسی و مطالعه ی صحیح آمادگی لازم را برای امتحان کسب نکرده باشد.
- عدم تمركز بر امتحان و درس خواندن: عدم دقت و تمرکز در انجام تکالیف یا درس خواندن در طول سال باعث میشود تا یادگیری سطحی باشد و در موقع امتحان یادآوری مطالب دشوار بوده و موجب اضطراب شود.
- شخصيت مضطرب و كمال گرا: بخشي از اين عامل ژنتيكي و بخشي از آن حاصل يادگيري در محيط خانواده و زندگي است، والدين مضطرب و كمال گرا، بطور غير مستقيم، اضطراب و كمالگرايي را به فرزندان خود الگو ميدهند.
- كم بودن انگيزه و هوش متوسط : نداشتن انگيزه پيشرفت بالا بدلايل متعدد چون محيط خانوادگي، ضعف اعتماد به نفس و همچنين پاداش بيش از حد براي قبول شدن یا گرفتن نمره بالا (معمولاً بیست) از سوي والدين و اطرافيان..
عوامل خانوادگی:
- سخت گيري بيش از اندازه: زمانی که والدین با نزدیک شدن زمان امتحان، فشار مضاعفی برای آماده شدن و گرفتن نمره (معمولاً بیست) در مورد فرزند خود به کار میبرند و یا پی در پی دربارهی امتحان به او هشدار میدهند.
- عدم حمايت و تشويق كودك: مواردي كه والدين و خانواده، اهميتي براي زمان امتحانات كودك و كنترل آرامش در خانه و پرهيز از سر و صدا و رفت و آمد قايل نمي شوند، دانش آموز احساس تنهايي و بيپشتوانگي نموده و مضطرب ميگردد. در ضمن نبايد به بهانه امتحان، كودك يا نوجوان درخانه تنها گذاشته شود.
- والدين مضطرب وتوجه بيش از حد به مسايل تحصيلي فرزند: وجود اضطراب در والدین موجب انتقال آن به فرزند و تشدید اضطراب او میشود (مخصوصاً در ایام امتحان). برخي از والدين، هنگام امتحانات، بيش از فرزندانشان درگير درس ميشوند و حتي به مزاح ميگويند كه امتحان دارند!!! اين امر به اضطراب بيشتر دانش آموز دامن ميزند.
- اختلافات خانوادگي: جو متشنج در خانواده، اختلافات والدين، تولد فرزند تازه در خانواده و ....
- رقابت غيرمنطقي: وقتي ناتوانیها ی دانش آموز با تواناییهای دیگری سنجیده شود و این امر با سرزنش همراه باشد، اعتماد به نفس او کم و بر اضطراب او افزوده میشود. مثلا: پسر دوستم المپياد رياضي مدال آورده، اونوقت پسر من هنوز تقسيم سه رقمي رو بلد نيست!
- تهديدهاي بيمورد: وقتی اطرافیان و مخصوصاً والدین، شرایط ویژه و سخت در ایام امتحان برقرار میکنند و فرزند خود را از گرفتن نمره کم یا عدم قبول شدن میترسانند و تهدید میکنند.
- الگوهاي خشك فرزندپروري: برخي والدين: ارتباط مناسب و دوستانه اي با فرزند خود برقرار نمي كنند و از سياست چوب تر! استفاده ميكنند كه اين امر، فاصله آنها را از نظر عاطفي با فرزندشان بيشتر كرده و او را دچار مشكل ميكند.
- سرزنش و تنبيه: وقتی اطرافیان فردی را با القابی مانند بیاستعداد، بیعرضه و ... مورد خطاب قرار میدهند، تصویر ذهنی ناتوانی یا تفکر منفی را در فرد بوجود میآورند. این امر اضطراب امتحان را در فرد تشدید میکند.
- وضعيت اقتصادي پايين و عدم تشويق: در برخي خانواده ها، بدليل شرايط اقتصادي پايين، والدين آنقدر درگير مسائل اقتصادي و رتق و فتق امور ميشوند كه حتي نميدانند فرزند آنها كلاس چندم است! تا تشويقي در كار باشد.
عوامل مربوط به مدرسه
- انتظارات غيرواقعي آموزگاران: عليرغم تلاش معلمان زحمتكش، برخي انتظارات غير واقعي از دانشآموزان، آنها را در وضعيت بدي قرار ميدهد. در حالي كه توجه به تفاوتهاي فردي آنها از اين انتظارات ميكاهد.
- محيط نامناسب امتحان و مقررات خشك: گاهی قوانین خشک، رسمی و انعطافناپذیری که بر مبنای عدماعتماد به دانشآموز از سوی مدرسه و عوامل اجرایی امتحانات وضع گردیده، میتواند بر شدت اضطراب بیفزاید.
- نوع پرسشهاي امتحان: گاه بر اساس توافق قبلي امتحان از بخشي از كتاب است و سر امتحان مشخص ميشود كه از جاهاي ديگر هم سوال آمده است، اين امر نيز اضطراب زيادي در دانش آموز ايجاد ميكند.
- ايجاد رقابتهاي ناسالم: بهتر است هر دانش آموز تنها با خودش مقايسه شود و مسير پيشرفت او مشخص گردد.
- عوامل مزاحم مثل سر و صدا و نور و تهويه نامناسب: نور كم يا خيلي زياد، سروصداي بيرون از مدرسه و ...
- بيش از حد مهم جلوه دادن برخي درسها: وقتی معلم يا والدين بعضی از درسها را به هر دلیلی خیلی مهم تلقی میکنند، در فرد ترس یا نگرش منفی نسبت به آن درسها به وجود میآید.
نقش خانواده در كاهش اضطراب امتحان
- ايجاد جو عاطفي دور از تنش و مشاجره در خانه
- محدود نمودن ميهماني و رفت و آمدهاي مكرر
- توجه به خواب، استراحت و تفريح دانشآموز
- كاهش يا حذف وظايف محوله خانگي به دانشآموز در زمان امتحانات
- حمايت عاطفي و اطمينان بخشي در دوران امتحانات به دانش آموز
- كاهش زمان تماشاي تلويزيون تا حد امكان در زمان امتحانات
- خودداري از ايجاد ترس ودلهره در دانش آموز
- خودداري از فشار و توقع بيش از حد براي مطالعه از دانش آموز
- خودداري از سرزنش دانش آموز به واسطه ي امتحان ناموفق
- خودداري از حبس نمودن دانش آموز جهت مطالعه
- پيش بيني تغذيه مناسب و قوي ويژه دانش آموز در ايام امتحانات و عدم مصرف مواد كافئين دار مانند: نوشابه، قهوه و غذاهاي ادويه دار در برنامه غذايي
- عدم بروز انتظار بالا و كمال گرايي از فرزندان از سوي خانواده نسبت به نمرات بالا
- عدم مقايسه فرزندان با يكديگر و با ديگران
- عدم تأكيد مكرر به درس خواندن
- ايجاد انگيزه، تقويت روحيه با ارايه پاداش و تقويت هاي مطلوب
- مرور برگه هاي امتحاني فرزندان به منظور شناسايي و رفع نقاط ضعف درسي آنان
توصيه هائي براي والدين:
- توجه داشته باشيم كه فرد مضطرب از آينده ميهراسد و اين ترس بر فعاليت او تاثير دارد و اغلب باعث حملههاي عصبي ميشود. شخص مضطرب هميشه در شك و ترديد به سر ميبرد و نميتواند در هيچ موردي به سرعت تصميم بگيرد؛ زيرا از اشتباه كردن ميترسد و عدم تصميم را به تصميم غلط ترجيح ميدهد.
- اجازه دهيم دانشآموزان بدانند كه امتحان، ارزيابي از ميزان پيشرفت تحصيلي آنان است. به وسيله امتحان مشخص ميشود دانشآموز چه مطالبي را آموخته است و از تركيب آموختههاي خود چه مسائلي را ميتواند حل كند يا به كشف چه مطالب تازهاي ميتواند برسد.
- پس از همان كلاس اول ابتدايي كودكان را تشويق به امتحان دادن بكنيم. آنان را ترغيب كنيم خود را بيازمايند تا بفهمند چقدر از مطالب جديد را آموختهاند. حتي مي توانيم آنها را تشويق كنيم خودشان از خودشان امتحان بگيرند تا امتحان دادن برايشان عادي و به يك سرگرمي تبديل شود.
- آنچه ميبايست بيشتر مورد توجه والدين قرار گيرد، ميزان تلاش كودكان و نوجوانان است، نه صرف نتايج حاصل از انجام آزمونهاي مختلف. همواره شايسته است با درك صحيح از ماهيت تفاوتهاي فردي و شناخت درست از ويژگيهاي ذهني، رواني و جسمي دانشآموزان، از مقايسه بيمورد كودكان با يكديگر اجتناب ورزيم و رقابتهاي فردي و گروهي را صرفا در شرايط عادلانه و با در نظر گرفتن تفاوتهاي فردي و فراهم ساختن محيطي صميمي و دوستداشتني ايجاد كرد.
- براي كاهش اضطراب ناشي از امتحان، علاوه بر داشتن انتظارات معقول از كودكان و نوجوانان، تشويق نقاط مثبت و توانمنديهاي آنها، تقويت اعتماد به نفس ايشان و سرانجام فراهم كردن آرامش خاطر آنان، شايسته است بر تلاش هرچه بيشتر كودكان و نوجوانان در حد توانشان تاكيد كنيم تا تسلط بيشتري بر موضوع مورد نظر داشته باشند. بديهي است هرچه با تسلط بر موضوع درس، آمادگي ذهني و رواني بيشتري براي آزمون داشته باشند، اضطرابشان كمتر خواهد بود. همچنين بد نيست پيش از امتحانات اصلي، از امتحانات فرضي و آزمايشي به منظور آشناسازي دانشآموزان با سوالات و نحوه امتحان استفاده شود.
- تغذیه مناسب در ایام امتحانات
- متخصصان تغذیه برای کاهش اضطراب امتحان نیز راهکارهایی ارائه کردهاند که همه آنها معتقدند شب امتحان باید غذاهای سبک خورد اما وارد شدن به جلسه امتحان با شکم خالی را نیز کاملا نادرست میدانند.
- به اعتقاد كارشناسان تغذیه از انجایی که کاهش تمرکز در افراد مضطرب موجب کاهش قند خون می شود، لذا خوردن خرما کششمش انجیرعسل و مانند آن مفید است.
صبحانه
از آنجایی كه فاصله بین شام تا صبحانه بین ۱۰ تا ۱۲ ساعت متغیر است، بنابراین صبحانه برای كودكان مخصوصاً دانش آموزان بسیار مهم است. طفره رفتن از خوردن صبحانه، مخصوصاً به دلیل اضطراب ناشی از امتحان، یكی از مشكلات شما، والدین است اما با تهیه صبحانه ای اشتها برانگیز موفق خواهید شد.
مواد غذایی كه می توانید با آنها صبحانه ای كامل و اشتها آور فراهم كنید، شامل:
- نان روغنی: یكی از نان های خوشمزه و انرژی زا است. خوردن مقدار كمی از آن، حداقل تا ۴۰ دقیقه، انرژی مورد نیاز بدن را كاملاً تامین می كند. بنابراین چند نكته نان روغنی به همراه پنیر و گردو، صبحانه ای مقوی و مفید است.
- یك لیوان شیر( بهتر است گرم باشد، كه البته معمولاً بچه ها آن را دوست ندارند!) به همراه دو قاشق عسل یا چند حلقه موز.
- سیب و جوانه گندم به تنهایی صبحانه كاملی است. برای جلوگیری از ایجاد حالت تهوع، بهتر است چند تكه نان و پنیر و گردو نیز مصرف شود.
-یك كاسه عدسی( لوبیا توصیه نمی شود) به همراه كمی كره در آن، صبحانه مفیدی است.
-سرشیر یا خامه یا عسل به همراه كمی چای یا یك لیوان شیر.
-نان و پنیر به همراه خیار یا گوجه فرنگی و یك استكان چای شیرین، صبحانه ای مفید و انرژی زاست.
- تخم مرغ، منبع كاملی از پروتئین و سایر مواد مورد نیاز بدن است و به هر شكل كه مصرف شود( آب پز، نیمرو، پخته) مفید است و تا مدتی طولانی كودكان را سیر نگه می دارد.
- از خوردن غذاهای پرحجم به عنوان صبحانه، مثل قورمه سبزی یا قیمه باقیمانده از شب قبل، آبگوشت و... بپرهیزید. این غذاها، حجم معده را افزایش داده و احساس سنگینی و خواب آلودگی ایجاد می كنند و در روزهای امتحان اصلا توصیه نمی شوند.
به طور كلی صبحانه ای مفید و مغذی است كه در عین كم حجم بودن، غنی بوده و حداقل 2 تا 3 ساعت كودك را سیر نگه دارد و مهم تر این كه انرژی موردنیاز او را تأمین كند.
خوردن صبحانه را فراموش نكنید. معده خالی اجازه تفكر در جلسه امتحان را از انسان می گیرد.
میان وعده
به دلیل این كه اكثر مدارس، ساعت های درسی را در روزهای نزدیك به امتحان با برگزاری كلاس های تقویتی افزایش می دهند، از این رو حتماً نیاز است تا برای زنگ تفریح، مخصوصاً ساعت های پایانی، خوراكی های مغذی به بچه ها داده شود ولی این خوراكی ها نباید اشتهای كودكان را برای ناهار از بین ببرند. بنابراین بهترین خوراكی های زنگ های تفریح، انواع میوه، ساندویچ های بسیار كوچك( به غیر از سوسیس و كالباس) و تنقلاتی مثل انواع آجیل خام است.
ناهار
اگر فرزند شما بعضی غذاها را دوست ندارد، اما برای او مفید است، سعی كنید آن غذا را با چاشنی های مفید، خوشمزه كنید.
- انواع غذاهای دریایی مخصوصاً ماهی، انتخاب بسیار خوبی برای ناهار، خصوصاً در زمان امتحانات است." فسفر" موجود در ماهی بهترین ماده مغذی برای " مغز" است. اما متأسفانه اغلب بچه ها، ماهی دوست ندارند و علت آن " بوی" ماهی است. از این رو، ماهی را طوری بپزید كه بوی آن از بین برود.
- غذاهای سبزی دار، مثل انواع خورشت( كرفس، قورمه سبزی، نعنا، جعفری و...) خوراك مرغ به همراه هویج، كلم و... غذاهای مفید و عالی برای كودكان هستند.
- از پختن غذاهای پرحجم مثل آبگوشت در دوران امتحانات بپرهیزید. این قبیل غذاها، حجم معده را افزوده و احساس خواب، سستی و نفخ شدید را ایجاد می كنند. این قبیل غذاها، حداقل ۴ تا ۵ ساعت زمان لازم دارند تا كمی هضم شوند .
- در دوران امتحان، از فرزند خود بخواهید تا غذاهای مورد علاقه اش را به شما بگوید. شما نیز تا حد امكان همان غذاها را تهیه كنید. این مسأله اشتهای فرزندتان را برانگیخته و او با اشتیاق غذا میل می كند و همین امر نتایج مثبتی به دنبال خواهد داشت.
- سالاد، سبزی خوردن، ماست و... مواد غذایی خوبی برای تحریك اشتها هستند. آنها را فراموش نكنید.
عصرانه
پس از صرف ناهار و اندكی استراحت، كودكان و حتی بزرگسالان، نیاز به تجدید نیرو دارند. این مسأله مخصوصاً در بچه ها و در دوران امتحان، نمود بیشتری دارد." مغز" به عنوان فرمانده بدن، هر چند ساعت یك بار نیاز به تجدید قوا دارد و این زمانی مهم تر جلوه می كند كه از مغز كار بیشتری طلب كنیم. اما یك عصرانه خوب چیست و چه ویژگی هایی دارد.
- از بین خوراكی ها، آنهایی را كه مفیدترند، در راس برنامه عصرانه قرار بدهید.
- خرید خوراكی های مفیدی چون انواع آجیل های خام، انواع میوه( مخصوصاً آنهایی را كه فرزندتان بیشتر دوست دارد)، شیر با طعم های مختلف( اگر در منزل شیر با میوه ها مخلوط شود بهتر است) و... را فراموش نكنید.
- نان و پنیر و گردو، كره و عسل، كیك ساده عصرانه به همراه چای، شیر با آبمیوه( ترجیحاً در منزل تهیه شود) عصرانه مفیدی است.
توجه كنید؛ از آنجایی كه اوج ساعت های مفید درس خواندن و مرور مطالب برای امتحان روز بعد، بین ساعت ۵ عصر تا ۹ شب است، بنابراین در این فاصله، هر یك ساعت تا یك ساعت و نیم، یك بار خوراكی مفیدی به فرزندتان بدهید.(بهترین ساعت برای عصرانه، پس از استراحت فرزندتان و قبل از شروع مطالعه و همچنین در میان ساعت های مطالعه است.)
شام
اگر چه پزشكان، عقیده به حذف شام از برنامه غذایی خانواده ( مخصوصاً برای خانواده هایی كه استعداد چاقی دارند) دارند، اما در زمان امتحان، كمی باید این رژیم تغییر كند. اگر قبلاً شام بسیار سبكی تهیه می دیدید، بهتر است این یكی، دو هفته برنامه را كمی تغییر دهید.
- اگر فرزندتان عصرانه كافی خورده و میلی به شام ندارد، به او اصرار نكنید. شاید پرخوری، باعث ناراحتی او شده ودر اثر ناراحتی ناشی از پرخوری فردا نتواند سرجلسه حاضر شود.
- برای تهیه شام، از فرزندتان كمك بخواهید و غذایی را كه او دوست دارد تهیه كنید.
- جگر، دل و قلوه، یك كاسه سوپ و غذاهایی از این دست، اگر چه كم حجم اند، اما مفید و مقوی اند.
- نگذارید فرزندتان به جای شام از تنقلات بی فایده مثل چیپس و پفك، شكلات و... استفاده كند.
- برنامه غذایی برای وعده شام را زیاد تغییر ندهید، بلكه بكوشید تا از غذاهای مقوی و كم حجم استفاده كنید.
نكته آخر
شب امتحان با شب های دیگر فرقی ندارد. هیجان را كنار بگذارید( اگرچه سخت است، ولی سعی كنید)، خوب بخوابید، به قدر كافی تغذیه كنید، از خوردن تنقلات غیرمفید و احتمالاً بیماری زا بپرهیزید و به یاد داشته باشید كه با توكل به خدا موفق خواهید شد.
دیدگاه خود را درباره این نوشته با دیگران در میان بگذارید:
یا اگر در سایت عضو نیستید، میتوانید به عنوان میهمان دیدگاه خود را بفرستید: