A+ A A-

اصناف ارسنجان

نویسنده:  چاپ پست الکترونیکی

« صِنف یا رَسته انجمنی است که از سوی گروهی از افراد دارای یک حرفه و پیشه تشکیل می‌شود تا، از این راه به بهبود کیفیت و بالابردن سطح کیفی مجموعه واحدها، در کنار تعیین تدابیری برای مقابله با تخلفات، و همچنین انجام وظیفه اطلاع‌رسانی درباره اتفاقات حوزه‌های مرتبط با صنف موردنظر، یاری رساند. یکی از ویژگیهای اساسی بازارها، تشکل بازاریان در انجمنهای صنفی، یعنی «اصناف» بوده‌است. این انجمنها اصولاً به صاحبان حرفه‌ها تشکل می‌بخشند و دارای وظایف اجتماعی وسیعی نیز هستند.»


اصناف دارای کارکردهای گوناگوني بودند:
- کارکرد اجتماعي- مذهبي: اصناف، بازار، مسجد و قهوه خان های خاص خود را داشتند و در این مكا نها به ایفای نقش اجتماعي و مذهبي خود مي پرداختند، همچنین آن ها دراعیاد و مراسم مذهبي شرکت مي کردند.
- کارکرد اقتصادی: به لحاظ اقتصادی نیز اصناف و پیشه وران با فعالیت های خود علاوه بر رفع نیاز جامعه با دادن مالیات ، چرخ های دولت را نیز به گردش درمي آوردند؛ چنانكه بنابه هر دلیلي دست از کار مي کشیدند، مثلا اعتراض به اوضاع سیاسي، مذهبي و اقتصادی، حیات اقتصادی شهر کاملا مختل مي شد.
- کارکرد سیاسي: در مورد کارکرد سیاسي به عنوان نمونه مي توان به نقش اصناف در انقلاب مشروطه و در روی کار آمدن دکتر مصدق و همچنین نقش موثر بازار که منجر به انقلاب اسلامي شد، اشاره کرد . مشروطه از زمانی شروع شد كه حاكمان تهران یكی از تجار معروف تهران را فلك می كنند كه این موضوع باعث نارضایتی بازار تهران و نارضایتی عمومی می شود. چرا كه مردم هم بازار را به عنوان یك نهادعمومی قبول داشتند كه فقط جنبه اقتصادی نداشت؛ بلكه امور خیریه بسیاری در آن انجام می شد. این گونه بود كه نخستین جرقه های مشروطه در آن زمان زده شد.

صنف یک تشکل اقتصادی است و «پیدایش تشكل های اقتصادی از نظر تاریخی نتیجه طبیعی و منطقی توسعه تجارت و توسعه تجارت نتیجه رونق انواع حرف و پیشه ها در شرایط برقراری امنیت اجتماعی و سیاسی است. از این رو در طول تاریخ؛ امنیت اجتماعی و سیاسی، توسعه حرف و مشاغل ، توسعه تجارت، پیدایش و تكامل اصناف و تشكل های صنفی لازم و ملزوم یكدیگر بوده اند »
«اصناف یا "آهنوخشی" از زمان بسیار قدیم در ایران وجود داشته اند و یكی از چهار طبقه اجتماعی بشمار می رفتند. ضرورت حفظ آنها و توجه به حال آنها از درك نیاز به حاصل كار آنها ناشی می گردید. درك شده بود كه فشار بر صاحبان حرف و بازاریان باعث فروماندن كارهای مردم كه خود (در اثر تقسیم كار) قادر به رفع آن نیستند خواهد شد.

با ظهور اسلام ،تحولی شگرف در احوال جامعهءاصناف ایران صورت گرفت و به همین دلیل لزوم رعایت اصول شرعی در کسب و کار و جلوگیری از فروش کالاهای حرام، برای اولین بار در در جامعهء اصناف، نظارت محتسب شهر بر اصناف آغاز گردید. که وظیفه اش رسیدگی و نظارت بر عدم گران فروشی، کم فروشی و بررسی پیمانه هایی بود که با آنها اجناس را کیل می نمودند.
در زمان عباسیان صنایع دستی در ایران ترقی بسیار كرد. علت آن پیدایش امنیت و رفاه در شهرها، تجمع ثروت حاصل از فتوحات در مركز خلافت و شهرهای حاكم نشین و تجمع مصرف كنندگان در این شهرها بود. در این دوران كالاهای دست ساز و دست باف ایران تقریباً بنحو انحصاری در سراسر دنیای خلافت تقاضا داشت پیشه وران و صاحبان حرف و صنایع در ایران بسیار ثروتمند و متنفذ شده بودند و جمعیت های صنفی بسیار توانا بود و دولت چاره نداشت كه از ایشان حساب ببرد، به همین جهت روسای اصناف بسیار مقتدر بودند". (سعدی نفیسی – تاریخ خاندان طاهریان – صفحه ۲۵ – ۳۲۴)
در كتاب آیین شهرداری (بزبان عربی معالم القربه فی احكام الحسبه) نوشته ابن اخوه كه در قرن هفتم هجری نوشته شده است نام بیش از پنجاه نوع حرفه و دسته صنفی ذكر شده است. (این كتاب توسط آقای جعفر شعار تحت نام آیین شهرداری بفارسی ترجمه شده است و مرتضی راوندی در كتاب تاریخ اجتماعی ایران جلد سوم مطالبی از آن نقل كرده است."صفحه ۳۷۷")
حرف و صنایع منبع بسیار مهم درآمد حكام و پس از مالیات های كشاورزی دومین راه تأمین مخارج حكومت بوده است .

در عهد صفویه تشكل های اصناف و پیشه وران رونق فراوانی گرفت. در كتاب تذكره الملوك آمده است كه در شهرها مخصوصاً در اصفهان پیشه وران دارای حرف مختلف زیست می كردند،
بعد از سقوط صفویه تا روی كار آمدن قاجاریه، تنها در دوران كوتاه زمامداری كریمخان زند آرامش و امنیتی توام با عدالت در كشور برقرار بود و در نتیجه تشكل اصناف دوباره شروع گردید. 

روند واقعی فعالیت اصناف به مفهوم قرون وسطائی آن مربوط به دوره سلطنت قاجاریه در ایران است. سرجان ملكم درباره پیشه وران در دوره فتحعلیشاه می نویسد :" در هر شهر و قریه معتبری تجار و پیله وران و كسبه و اهل حرفت و عمله جات از هر قسم رئیس و مقدمی دارند كه وی را واسطه اصناف خوانند و بتوسط وی امور صنف متعلق به او با حكم بلد و كارگزاران حاكم انجام می یابد. این شخص را صنف اختیار می كند و پادشاه منصب می دهد. »

قانون نظام صنفی مصوب ۱۶ خرداد ۱۳۵۰ مجلس شورای ملی و ۳ خرداد ۱۳۵۰ مجلس سنا است . این قانون در تاریخ ۲۰ خرداد ۱۳۵۰ به توشیح محمدرضا شاه پهلوی رسید.
بعد از انقلاب با نظر نخست وزیر و تایید و تاکید حضرت امام(ره) مقرر شد ابتدا انتخابات شورای مرکزی اصناف به وسیله مجمع امور صنفی صورت گیرد لذا در تاریخ ۲۵ خردادماه ۱۳۶۶ انتخابات اعضای شورای مرکزی اصناف صورت پذیرفت. این شورا تا اردیبهشت ۶۸ به فعالیت خود ادامه داد و در این تاریخ قانون نظام صنفی به منظور برخی اصلاحات به صحن مجلس شورای اسلامی رفت و در ۳۱ اردیبهشت همان سال با اصلاحاتی به تصویب رسید. از جمله اصلاحات این قانون ماده ۴ بود که اصناف را به چهار گروه تولیدی، خدمات فنی، توزیعی و خدماتی تقسیم می کرد.
پس از آن در تاریخ ۱۳ اسفندماه ۶۸، اصلاحیه جدیدی از طرف مجلس به تصویب رسید و نام شورای مرکزی اصناف از متن قانون حذف شد. سال ۱۳۸۲ نیز با تصویب قانون نظام صنفی جدید شورای اصناف کشور تشکیل شد.
در سال۱۳۹۲ قانون اصلاح قانون نظام صنفي كشور در مجلس تصویب و مقرر شد از تاريخ لازم‌الاجراءشدن اين قانون نام «مجمع امور صنفي» به «اتاق اصناف شهرستان»، نام «مجمع امور صنفي مركز استان» به «اتاق اصناف مركز استان» و نام «شوراي اصناف كشور» به «اتاق اصناف ايران» تغيير مي‌يابد.

در مجموع اصناف بر حسب نیاز جامعه و مشاغل تغییر و تحول یافته اند؛ بسیاری از مشاغل در این سال ها از بین رفته و بسیاری دیگر متولد شده است. برخی تغییر نام داده اند و تعدادی دیگر از همدیگر جدا شده اند. صنوفی مثل ندافان، فخاران، گرمابه داران، سونا و ماساژ، عصار و حلواساز، عطاران و سقط فروشان، کبابی و حلیم پز، آبمیوه و کافی شاپ در گذر زمان تغییر کرده اند.

مستندات زیادی در خصوص وضعیت اصناف در ارسنجان وجود ندارد .در سال ۱۳۵۴ یعنی پنج سال قبل از تصویب قانون اصناف ، درجه بندی مشاغل ارسنجان با هدف تعیین میزان عوارض و مالیات انجام شده است.

Anjoman Arsanjan 150613 01

Anjoman Arsanjan 150613 02

Anjoman Arsanjan 150613 03

معتمدین محل آقایان حاج ابولقاسم معظم ، حاج علی حسین اسکندری ، محمد حسین حقیقت و حاج حسن حسن شاهی نسبت به تعین و درجه بندی مشاغل اقدام میکنند .در آن تاریخ بیست وسه شغل در سه درجه لیست میشوند تعداد مغازه ها در آن زمان  صد وچهل و چهار مغازه و نام مشاغل به شرح زیر بوده اند .

  • سقط فروشی
  • حمامی
  • حدادی
  • عکاسی
  • داروخانه
  • تره بار فروشی
  • حجاری
  • الکتریکی
  • بقالی
  • سلمانی
  • مکانیکی دوچرخه
  • ملکی دوزی
  • کفاشی
  • سبزی فروشی
  • خبازی
  • تخم مرغ فروشی
  • بزازی
  • خرازی
  • فروشگاه
  • دوزندگی
  • نجاری
  • قصاب
  • رختخواب دوزی

بعضی از این مشاغل دیگر وجود ندارند مانند سقط فروشی ، ملکی دوزی و یا حدادی . سقط فروشی نزدیکی زیادی به عطاری های الان دارد که البته هنوز هم پابرجا هستند و نام صنف شان هم هنوز عطار و سقط فروش است، اما از سقط فروشی و خرده فروشی برای کار راه اندازی خبری نیست. فقط عطاری هستند و سبزیجات دارویی خشک با رویکرد چاقی و لاغری می فروشند! هر از گاهی نیز زعفران و نبات و حتی تخمه بو داده را هم می توان در بین اجناس شان پیدا کرد.سقط فروشها بیشترین تعداد مغازه را داشتند (بیش از شصت مغازه ) و بعد از آن ملکی دوزی با هفده مغازه در مرحله بعد قرار داشته است ملکی، گیوه ای است که کف تخت آن با نخ پرک آج خورده است و از استحکام زیادی برخوردار بوده و در زمستان و تابستان و روی یخ و سنگ محکم به زمین می چسبد و در شرایط طبیعی منطقه کارآیی بسیار دارد. تخت این نوع گیوه به شیوه معروف است. این گیوه ها در نهایت دقت، زیبایی و حوصله ساخته می شوند . در کتاب سیری در صنایع دستی کهن ایران، در این باره سخنانی رفته که در خور توجه است. در تاریخ نامه ی بلخی و مستوفی نیز از پیشه ی گیوه بافی در فارس تعریف شده. امروزه به دلایل مختلف مانند تولید کفشهای کارخانه ای ارزان قیمت و تغییر شغل صاحبان آن واستقبال کمتر از این شغل باعث شده که به تدریج این صنعت از موقعیت تجاری به موقعیت هنری تغییر موضع دهد و احتمالا دیگر وجود ندارند. در لیست یک کفاشی هم در کنار ملکی دوزی ها خودنمایی میکند .
از کوره های حدادی هم خبر نیست و شاید آقایان امیر ابراهیمی و علیمراد ابراهیمی پایان آهنگران قدیمی شهری بودند که زمانی یکی از مراکز تولید فولاد کشور بوده است.
سابقه هنر حجاری نیز در فارس قدمتی دیرینه دارد. کنده کاری بر روی سنگ و حجاریها و مجسمه های عظیم بسیار زیبا و قدرتمند در تخت جمشید و پاسارگاد و نقش رستم باقیمانده از دو هزار و پانصد سال پیش و همچنین آثار دوره اشکانیان و ساسانیان بیانگر عظمت و اهمیت این حرفه در فارس است که با ورود اسلام به ایران و منع مجسمه سازی و پیکرتراشی به گونهای دیگر یعنی در قالب کنده کاری نقوش اسلامی منجمله نقوش اسلیمی، گل، پرنده و حیوان د رنما، بدنه و سرستون مساجد و بقاع متبرّکه و همچنین کاخها و عمارتهای مجلّل خودنمائی میکند و در این میان حجّاری خطوط، بخصوص خطوط اسلامی مانند کوفی و نسخ و ثلث شامل آیات قرآنی و ادعیه و همچنین جملات عبرت آموز و اشعار بزرگان علم و ادب با خطوط ایرانی بخصوص نستعلیق همراه با نقوشی از پرنده و انسان و گل و درخت و حیوان اهمیت بسیار زیادی پیدا میکند. کارهای زیبای استاد محمد علی حجار را شاید تنها بتوان در گوشه های قبرستان یافت .
مغازه عکاسی و الکتریکی و مکانیکی دوچرخه در ۵۰ سال قبل نشان از شروع نفوذ تکنولوژی در شهر دارد .

آدرس شغل  درجه بندی کسبه به حروف نام و نام خانوادگی ردیف
میدان شاپور عکاسی  درجه ۱ احمد نعمت الهی ۱۴۱
جنب داروخانه الکتریکی درجه ۱ محمد یارمحمدی ۸۶
میدان شاپور مکانیکی دوچرخه درجه ۱  حبیب رحیمی ۳

 

تنها داروخانه شهر متعلق به آقای حاج رضا ابراهیمی خود نمادی است برای آدرس دادن در شهر .
در لیست پنج محل به نام فروشگاه وجود داشته است . مثال:

آدرس شغل  درجه بندی کسبه به حروف نام و نام خانوادگی ردیف
جنب مسجد جامع فروشگاه درجه ۱ حاج زین العابدین رضایی ۴۵

بعد از گذشت ۴۸ سال تعداد واحدهای صنفی در ارسنجان ده برابر شده اند. در حال حاضر تعداد ۱۴۷۱ واحد صنفی به شرح زیر نظر ۱۲ اتحادیه در ارسنجان به فعالیت مشغولند .

Anjoman Arsanjan 150613 05

 

منابع:

اصناف کشور از دیروز تا امروز سه شنبه ۲۱ آبان ۱۳۸۷ روزنامه اعتماد
روزنامه جام جم ( www.jamejamonline.ir اصناف فراموش شده ایرانی
از ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد
دسترسی به آمار اصناف ایران از طریق سایت دبیرخانه هیات عالی نظارت بر سازمان‌های صنفی
http://www.ensani.ir/storage/Files/20140305152332-9900-3.pdf
تاریخچه تشکل های اقتصادی ایران دکتر علی رشیدی
http://mahbodhonar.com

 

دیدگاه خود را درباره این نوشته با دیگران در میان بگذارید:

یا اگر در سایت عضو نیستید، می‌توانید به عنوان میهمان دیدگاه خود را بفرستید:

0
دیدگاه شما پس از تایید مدیر سایت نمایش داده خواهد شد.
  • دیدگاهی وجود ندارد