تغییر نگرش بنیادی درعرصه تحقیقات گیاهان دارویی در موسسات تحقیقاتی ودانشگاهای کشور و معرفی گیاهان دارویی

با بررسی اجمالی پیرامون تحقیقات صورت گرفته در حال تحقیق در عرصه گیاهان دارویی در سطح کشور عمده مطالعات صورت گرفته و در حال تحقیق حول مسائل شناخته شده توسط فارماکولوژی کشورهای غربی صورت می پذیرد وبه عمق کشیدن عمق دامنه اطلاعات می انجامد و تا زمانی که این روند ادامه داشته باشد اطلاعات جدید و نوآوری در معرفی گیاهان دارویی که یکی از ثروت های بالقوه کشور است، به صورت بالفعل در نخواهد آمد. همانطور که گفته شد ذخایر ژنتیکی گیاهان دارویی ایران از نادرترین ذخایر ژنتیکی جهان است. و برای شناخت و معرفی و استفاده از آنها بایستی دامنه تحقیقات گیاهان دارویی از صورت عمودی به افقی تغییرجهت دهیم زیرا خیلی از گیاهان که در فلور ایران وجود دارد در غرب وجود ندارد و تحقیقات دارویی بر روی آنها صورت نگرفته است. مسلم است با کنکاش در گونه نزدیک یا جنس-های دیگر خانواده به معرفی گیاهان جدید دارویی و معرفی آنها به فارماکولوژی جهانی گیاهان دارویی منجر خواهد شد.
برای شروع کار ابتدا تحقیقات ابتدای و صحرایی بصورت survey با استفاده از پنج حس دیداری، شنیداری، چشایی، لامسه و بویایی بهره جست.
۱- حس دیداری:
بامشاهده رنگ، جرم، جلب توجه آفات و حشرات (حشرات گرده افشان یا جلب و دفع پرندگان) به ترکیبات داخلی پی برد.
۲- حس چشایی:
با چشیدن عصاره گیاهان به تشابهات گیاهان دارویی پی برد.
۳- حس بویایی:
به ترکیبات مواد معطره کمک خواهد کرد.
۴- حس لامسه:
عکس العمل پوست در تماس با گیاهان دارویی، سوزش
۵- حس شنیداری:
به جمع آوری اطلاعات شفاهی تاریخی سینه به سینه کمک می نماید.

با جمع بندی اطلاعات صحرایی می توان اولویت بندی اولیه پیرامون تحقیقات تکمیلی آزمایشگاهی، روش مختلف موجود به تکمیل اطلاعات و حذف گونه های ناکارآمد اقدام نمود.
برای روشن شدن مراتب فوق تجربه ای که در چند سال اخیر بدست آوردم بطور مثال ذکر می گردد تا رهنمودی باشد برای کنجکاوی بیشتر بر روی سایر گیاهان ناشناخته علی الخصوص گیاهان بومی که در فلور کشورهای دیگر(کشورهای غربی و آمریکایی) وجود ندارد.
یکی از دوستانم که در آمریکا کارخانه تولید و بسته بندی گیاهان دارویی داشته است و چند سالی است که به ایران آمده است برای کسب اطلاعات گیاه شناسی و محل رویش دامنه پراکندگی گونه های مختلف با نگارنده همکاری داشته است روزی به من گفت که محل رویش آمی ها ایران Ammi Visanga , Ammi Majus درکجاست پروژه ای دارم می خواهم نمونه هایی ازآنها جمع آوری نمایم، به او گفتم بیشترین تراکم Ammi Majus درخوزستان و گلستان می باشد و Ammi Visanga در رستم آباد رودبار در ارتفاع ۹۰۰- ۱۰۰۰ متری یافت می شود. مدت دو سال مشغول جمع آوری و تحقیقات برروی آمی ها بود بعد از مدتی گفت که مطمئنی که گونه های جمع آوری شده آمی می باشد با مشاهده نمونه ها جمع آوری شده اطمینان خاطر دارم که همان گونه است علت سئوالش را جویا شدم گفت برای معالجه بیماری لک پیسی(برص) جواب رضایت بخشی از آنها نگرفته ام و کند عمل می کند روزی پیکر گیاه دیگری که از نظر جنس و گونه متفاوت ولی از خانواده چتربان Umbelifelora بود و از نظر چشایی عصاره آن با Ammi Majus شباهت داشت، جمع آوری نمودم و به او گفتم برروی آن کار کند با چشیدن گیاه مزبور در دستور روز قرار داد. پس از مدتی زنگ زد که گیاه ارسالی شما چه گونه آمی می باشد از کجا جمع آوری شده، محشر است در کوتاه مدت جواب می دهد تاکنون ۱۰۰ نفر را در ده نساء Ammi (جاده چالوس کرج) بهبود بخشیده است و قابل قیاس با خوزستان و گلستان نیست.
سال بعد دوباره مقدار بیشتری را از گونه جدید به او دادم پس از مدتی گفت به مراتب از آمی خوزستان بهتر است ولی مانند نمونه سال قبل نیست و تاکید کرد که همان گونه پارسالی است گفتم بلی، علت را پی گیری نمودم متوجه شدم که در سال قبل بارش بهاری مطلوب بوده است و پیکر گیاه مزبور در دیم زارها و اراضی آیش از روند رشد طبیعی برخوردار بوده است و کارگران نمونه ها را از دیم زارها جمع آوری نموده بودند که آفتاب کافی دریافت داشته اند و در ضمن استرس محیطی هم داشته اند در نتیجه درصد ماده موثر در آنها بالا بوده است و نمونه های سال بعد به علت ناکافی بودن بارش بهاری و خشک سالی پیکر گیاهی در دیم زارها رشد کافی نداشته و نمونه های جمع آوری شده از گندم زارهای آبی جمع آوری شده بودند که به علت تراکم غلات از آفتاب کافی برخوردار نبودند و با آبیاری مکرر و کاربرد کودهای شیمیایی گیاه استرس محیطی را نداشته و میزان ماده موثر آن کم بوده است و در نتیجه کارایی کمتری داشته است.

Ammi Majus:

Ammi Visanga:

در مورد استفاده از گیاهان دارویی دو نظریه وجود دارد:

نظریه اول:
می گوید که ماده موثر برای معالجه بیماری را از گیاه خارج نموده و بصورت خالص مصرف گردد. تا با بالا بودن دوز موثر بیماری مانند ترکیبات شیمیایی زود معالجه شود. مخالفان این نظریه می گویند در صورت خالص سازی گیاهان دارویی هم به سرنوشت داروهای شیمیایی دچار می شوند و عوامل بیماری زود مقاوم خواهند شد.
نظریه دوم:
کلیه محتویات پیکر گیاه دارویی استخراج و مجموعه ترکیبات مورد استفاده قرار می گیرد اگرچه جواب درمان طولانی ترخواهد بود ولی عامل بیماری با ترکیبات پیچیده گوناگونی در تضاد خواهد بود و نمی تواند در مقابل آنها مقاومت نماید.
برای معرفی گیاهان دارویی رعایت نکات ذیل ضروری است:
۱- در معرفی گیاهان دارویی یک تا دو خاصیت عمده آن بعنوان شاخص بارز آن جداگانه ذکر شود. و تاثیرات جزیی بطور جداگانه برای اطلاعات بیشتر به مصرف کننده داده شود تا مصرف کننده امکان یادگیری و به حافظه سپردن خاصیت اصلی گیاه را داشته باشد ذکر کلیه اثرات خرد و ریز مصرف کنندگان را گیج خواهد کرد.
ذکر اثرات جانبی و تاثیر گیاه مزبور روی سایر فعالیت های حیاتی ( قند، فشارخون ، کلیه و...) علی الخصوص در مورد افراد مسن مهم می باشد زیرا گیاهان دارویی چند جانبه عمل می کنند.
۲- خرد نمودن پیکر گیاه دارویی رها سازی ماده موثر را بیشتر و کارایی آنرا افزایش می دهد . در ضمن به علت فرار بودن بعضی مواد در دراز مدت گیاه دارویی را بی خاصیت می نماید ( مقایسه تی بگ ها و کاربرد پیکر سالم ) بنابراین خرد کردن برای مصرف کوتاه مدت صورت می گیرد.
۳- در فرهنگ عامه مصرف لگام گسیخته گیاهان دارویی را امری طبیعی و بدون ضرر می دانند و نهادینه کردن همه چیز سمی است، مقدار مصرف مهم است راباید جایگزین کرد. تعدادی از گیاهان دارویی سمی و سرطان زا می باشد.
۴- رشد قارچ ها (کپک ها) بر پیکرگیاهان دارویی که در شرایط نامطلوب نگهداری می شوند می تواند گیاه دارویی شفا بخش به مواد مضر سلامتی تغییر ماهیت بدهد.