میراث ارسنجان

گونه‌های میراث

۱. میراث فرهنگی فیزیکی یا ملموس

«مانند بناها و مکان‌های تاریخی، آثار باستانی، مجسمه‌ها، کتاب‌ها، اسناد، آثار هنری، ماشین‌ها و دیگر ساخته‌هایی که گمان می‌رود برای آیندگان ارزشمند باشند. این چیزهایی را دربرمی‌گیرد که برای باستان‌شناسی، معماری، علم و فناوری یا یک دانش ویژه قابل توجه باشد. میراث مادّی، به نوبهٔ خود، شامل میراث منقول (که به آسانی از جایی به جای دیگر قابل انتقال است) و میراث غیر منقول (که قابل انتقال به جای دیگری نیستند) می‌شود.»

شهرستان ارسنجان دارای بیش از ۹۰ اثر ملموس تاریخی ثبت‌شده است که فهرست آن به شرح زیر می‌باشد:

«بیشترین اثر ثبت‌شده در ارسنجان مربوط به پیش از تاریخ و نتیجهٔ کاوش‌های مشترک باستان‌شناسان ایرانی و ژاپنی می‌باشد و از مهم‌ترین آثار شناسایی‌شده سازه‌ای مربوط به دورهٔ پارینه‌سنگی میانی است که در بستر طبیعی کوه و در اثر فرسایش ناشی از جریان آب ایجاد شده و اطراف آن به وسیلهٔ چیدن سنگ توسط انسان محدود شده است که قدمت احتمالی آن بیش از ۶۰ تا ۷۰ هزار سال پیش است ـ مهمترین محدودهٔ کاوش شدهٔ پارینه‌سنگی غار سیّد خاتون و در همان محدوده ۱۴۱ غار دیگر شناسایی شده است». علی رغم این که کتاب‌ها، اسناد و آثار هنری زیادی از ارسنجان به جا مانده، ولی لیست کاملی از آن‌ها در دسترس عموم نیست.

۲. میراث ناملموس (معنوی)

« میراث فرهنگی ناملموس به جنبه‌های غیر فیزیکی یک فرهنگ گفته می‌شود و اغلب آداب و رسوم جامعه در یک دورهٔ زمانی را دربر می‌گیرد یا راه و روش رفتار در جامعه که معمولاً قوانین رسمی عمومی برای کارکرد در یک فضای فرهنگی خاص هستند. به عبارت دیگر میراث معنوی شامل بخشی از فرهنگ ماست که به شکل شفاهی و سینه به سینه به ما به ارث رسیده است.
این موارد شامل ارزش‌های اجتماعی، سنت‌ها، آداب و رسوم و روش‌ها، باورهای زیبایی شناسانه و معنوی، بیان هنری، زبان و دیگر جنبه‌های کارکردهای انسانی است. به طور کلی حفظ میراث معنوی دشوارتر از حفظ میراث فرهنگی مادی است.
میراث معنوی یا به عبارت دیگر میراث غیرملموس بخش اساسی فرهنگ هر جامعه را تشکیل می‌دهد. تمامی آثار به جا مانده از فرهنگ‌های مختلف، معرف اندیشه و فرهنگ معنوی حاکم بر آن جوامع می‌باشد. در حقیقت معنویات بشر به صورت آثار مادی، فرهنگی و تاریخی تجلی می‌یابد و جنبهٔ ملموس میراث معنوی را ایجاد می‌نماید. میراث فرهنگی، حقیقت فرهنگی هر ملت است و رکن اساسی آن به شمار می‌رود که در حقیقت همان جوهر یا اصل فرهنگ هر قوم را تشکیل می‌دهد. »
لازم به ذکر است در پنجمین همایش شورای عالی سیاست‌گذاری ثبت آثار در هجدهم شهریور ماه ۱۳۹۱، با حضور مدیران کلّ میراث فرهنگی، معاونین و کارشناسان ثبت میراث فرهنگی ۳۱ استان در هتل گاجرهٔ استان البرز، فن‌آوری سنتی تهیهٔ رب انار ارسنجان ثبت معنوی شد.

۳. میراث طبیعی

آئین‌نامهٔ اجرایی تبصره مادهٔ ۲ قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، میراث طبیعی را محدوده‌های جغرافیایی طبیعی و مناطق خاصی از کشور می‌داند که به علّت کیفیت ویژهٔ فیزیکی و زیست‌شناسی، مناظر بدیع جغرافیایی، محوطه‌های طبیعی–تاریخی، پدیده‌ها و نمونه‌های ارزشمند گیاهی، جانوری و زیستگاه‌های آنها تعیین می‌شود و تحت حفاظت و بهره‌برداری پایدار قرار می‌گیرد.
مواریث طبیعی موضوع این آئین‌نامه شامل موارد زیر می‌باشد:
الف: مناظر طبیعی و عوارض بدیع جغرافیایی غیرحفاظت شده؛ از جمله مناظر طبیعی، عوارض بدیع جغرافیایی، پدیدهٔ زیستی خاص مانند: درختان کهن‌سال، جنگل‌های کهن‌سال، گونه‌های اندمیک و... .

ب: بقایای دیرین شناختی انسانی و محوطه‌های حاصل از تعامل فیزیکی و فرهنگی انسان و طبیعت؛ از جمله تحول و سیر تکامل زیستی، پدیده‌های زمین‌شناختی ایران، سیمای طبیعی-فرهنگی سرزمین مانند: باغ‌های گیاه‌شناسی، روستاهای خاص حاصل از تعامل انسان و طبیعت نظیر ماسوله، کندوان و... .
ج: مناطق مذکور در بند الف ماده ۳ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست از قبیل آثار طبیعی ملی و سایر مناطق تحت حفاظت؛ از جمله پارک‌های ملی، آثار طبیعی ملی، پناهگاه حیات وحش، مناطق حفاظت شده.
د: آثار و بقایای دیرین شناختی جانوری و گیاهی؛ از جمله بقایای دیرین شناختی و مناطق فسیلی، مناطق تحت حفاظت و مدیریت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور مانند: منطقه پارک‌های جنگلی، منطقه پارک‌های طبیعی، منطقه ذخایر جنگلی، منطقه پارک‌های کویری، منطقه ذخیره‌گاه زیستکره.
علی رغم وجود مصادیق میراث‌های طبیعی زیادی که در شهرستان ارسنجان است، به نظر می‌رسد این آثار ثبت ملّی نشده‌اند.

جنبش میراث جهانی

ثبت جهانی آثار نتیجهٔ نگرانی جهانی از حفاظت میراث فرهنگی و طبیعی بود که در کنفرانس یونسکو در سال ۱۹۷۲ به تصویب رسید. بناهای یادبود، گروه‌هایی از بناها و مانند آن باید دارای ارزش جهانی زیادی از نظر تاریخ، هنر یا علم باشند تا صلاحیت قرار گرفتن در طبقه بندی جهانی را به دست آورند.
به عنوان مثال، میراث فرهنگی آب توسط کنوانسیون حفاظت از میراث فرهنگی آب یونسکو محافظت می‌شود. این قرارداد یک سند قانونی است که کمک به کشورهای عضو برای بهبود حفاظت از میراث فرهنگی زیر آب است.
افزون بر این، یونسکو آغاز به تعیین شاهکارهای میراث شفاهی و ناملموس بشریت کرده است.
سندها و پیمان‌های بین‌المللی در این زمینه عبارتند از:
منشور آتن، ۱۹۳۱
پیمان روریخ، ۱۹۳۵
کنوانسیون لاهه برای حفاظت از میراث فرهنگی هنگام وقوع جنگ، ۱۹۵۴
منشور ونیز، ۱۹۶۴
منشور بارسلونا، ۲۰۰۲
ایکوموس
کمیتهٔ بین‌المللی سپر آبی مدیریت بلایای طبیعی و انسانی

از نمونه‌های ثبت جهانی می‌توان ثبت جهانی نظام کشاورزی مبتنی بر قنات به عنوان میراث مهم کشاورزی جهان (GIAHS)، که از ابتکارات و شیوه‌های سنتی آبیاری ایرانیان در حوزه کشاورزی به شمار می‌رود، اشاره کرد.
ثبت جهانی در خصوص بناها و میراث ملموس مشکل است ولی در خصوص میراث طبیعی و یا نظام‌های بهره‌برداری سنتی که حاصل به‌کارگیری نبوغ ایرانی است و به فراوانی در کشور پهناور ایران قابل شناسایی است، مانند نظام‌های تولید خرما، زعفران، پیله ابریشم، انجیر، انار، گل محمدی و پسته و در خصوص شهرمان فن‌آوری سنتی تهیهٔ ربّ انار که جلوه‌هایی از فرهنگ کشاورزی و میراثی برای کشاورزی دنیا به شمار می‌آیند، آسان‌تر می‌باشد.

منابع

- دانش‌نامهٔ ویکی‌پدیا
- خبرگزاری ایرنا
- تارنمای سازمان میراث فرهنگی و گردشگری